Giới thiệu
Tuyến giáp là một tuyến nội tiết nhỏ nhưng đóng vai trò vô cùng quan trọng trong cơ thể. Nằm ở phía trước cổ, tuyến giáp sản xuất các hormone điều hòa chuyển hóa, nhịp tim, nhiệt độ cơ thể và nhiều chức năng sinh lý khác. Tại Việt Nam, tỷ lệ nốt giáp lành tính và ác tính đang gia tăng, với 48,4% dân số có nốt giáp và tỷ lệ ung thư tuyến giáp tăng từ 2,4/100.000 người (1996-2000) lên 7,5/100.000 người (2011-2015) .
Nghiên cứu khoa học gần đây cho thấy dinh dưỡng có mối liên hệ chặt chẽ với chức năng tuyến giáp thông qua trục ruột-tuyến giáp. Các vi chất dinh dưỡng như iod, selenium, sắt, kẽm, đồng, magiê, vitamin A và vitamin B12 ảnh hưởng đến tổng hợp và điều hòa hormone tuyến giáp suốt đời . Hiểu được mối quan hệ này sẽ giúp chúng ta xây dựng chế độ ăn phù hợp để hỗ trợ tuyến giáp khỏe mạnh.
Vai Trò Của Dinh Dưỡng Với Tuyến Giáp
Chức năng tuyến giáp liên quan chặt chẽ với dinh dưỡng thông qua trục dinh dưỡng-ruột-tuyến giáp. Sự thay đổi chế độ ăn có thể làm thay đổi vi sinh vật đường ruột, dẫn đến mất cân bằng vi sinh và thiếu hụt vi chất dinh dưỡng, cũng như thay đổi chức năng tuyến giáp thông qua điều hòa miễn dịch, hấp thụ chất dinh dưỡng và biến đổi gen .
Sự mất cân bằng dinh dưỡng có thể dẫn đến rối loạn chức năng tuyến giáp như suy giáp, cường giáp, và có thể góp phần vào các bệnh tuyến giáp tự miễn và ung thư tuyến giáp . Do đó, việc duy trì chế độ ăn cân bằng giàu các vi chất dinh dưỡng thiết yếu là rất quan trọng cho sức khỏe tuyến giáp.
7 Nhóm Thực Phẩm Hỗ Trợ Tuyến Giáp Khỏe Mạnh
1. Thực Phẩm Giàu Iod - Nền Tảng Của Hormone Tuyến Giáp
Iod là thành phần thiết yếu để tổng hợp hormone tuyến giáp. Trong tế bào nang tuyến giáp, iod được kết hợp vào các gốc tyrosine trên thyroglobulin để tạo thành monoiodotyrosine (MIT) và diiodotyrosine (DIT), sau đó được chuyển đổi thành triiodothyronine (T3) và thyroxine (T4) .
Nhu cầu iod hàng ngày:
- Người lớn: 150 micrograms/ngày
- Phụ nữ mang thai: 220 micrograms/ngày
- Phụ nữ cho con bú: 290 micrograms/ngày
Thực phẩm giàu iod:
- Hải sản: cá biển, tôm, cua, sò (1 phần 85g tôm cung cấp 35 mcg iod)
- Rong biển: wakame, nori (rong biển wakame chứa trung bình 66 mcg iod/gram)
- Muối iod: 1/4 thìa cà phê cung cấp 71 mcg iod
- Sữa và sản phẩm từ sữa
- Bánh mì làm từ bột có chứa iod
Lưu ý quan trọng: Việc bổ sung iod quá mức có thể có hại, đặc biệt với những người mắc bệnh tuyến giáp tự miễn như Hashimoto. Cần tham khảo ý kiến bác sĩ về lượng iod phù hợp .
2. Thực Phẩm Chứa Selenium - Chất Chống Oxy Hóa Tự Nhiên
Selenium là thành phần không thể thiếu của enzym glutathione peroxidase (GPx) và iodothyronine deiodinases. GPx có tác dụng phân hủy hydrogen peroxide (H2O2), bảo vệ tuyến giáp khỏi stress oxy hóa và tổn thương tế bào .
Thực phẩm giàu selenium:
- Hạt Brazil: 6-8 hạt cung cấp 544 mcg selenium (989% nhu cầu hàng ngày)
- Cá ngừ vây vàng: 85g cung cấp 92 mcg selenium
- Cá halibut: 85g cung cấp 47 mcg selenium
- Trứng: 1 quả trứng lớn cung cấp 15 mcg selenium
- Thịt gà: 85g ức gà cung cấp 22 mcg selenium
Nghiên cứu meta-phân tích gần đây cho thấy bổ sung selenium có thể giảm đáng kể mức TSH và kháng thể anti-TPO ở những người mắc bệnh Hashimoto mà không cần điều trị hormone thay thế . Tuy nhiên, không nên vượt quá 400 mcg selenium mỗi ngày vì có thể gây độc .
3. Thực Phẩm Giàu Sắt - Hỗ Trợ Sản Xuất Hormone
Sắt là cofactor của thyroid peroxidase (TPO), một enzyme quan trọng trong tổng hợp hormone tuyến giáp. Thiếu sắt có thể ảnh hưởng đến hoạt động của TPO hoặc giảm chuyển đổi T4 thành T3 .
Thực phẩm giàu sắt heme (hấp thủ tốt):
- Thịt bò nạc
- Gan bò, gan heo
- Thịt gà, vịt
- Cá thu, cá ngừ
- Molusca (sò, nghêu, hến)
Thực phẩm giàu sắt non-heme (cần kết hợp vitamin C):
- Rau bina, cải bó xôi
- Đậu lăng, đậu đen
- Hạt bí ngô
- Bánh mì nguyên cám
Một số nghiên cứu quan sát thấy mức fT3 và fT4 thấp hơn ở phụ nữ mang thai thiếu sắt. Sắt và hemoglobin có mối tương quan dương với fT3, fT4 và tương quan âm với TSH .
4. Thực Phẩm Chứa Kẽm - Khoáng Chất Đa Năng
Kẽm đóng vai trò quan trọng trong hoạt động của TPO, enzyme cần thiết cho tổng hợp hormone tuyến giáp. TPO xúc tác quá trình iod hóa thyroglobulin và ghép nối các gốc iodotyrosine để tạo thành T4 và T3 .
Thực phẩm giàu kẽm:
- Hàu và các loại hải sản
- Thịt bò, thịt cừu
- Hạt bí ngô
- Đậu lăng, đậu gà
- Hạt điều, hạt hướng dương
- Sản phẩm từ sữa
Thiếu kẽm có thể làm giảm tổng hợp hormone tuyến giáp và góp phần vào sự phát triển của suy giáp. Nhiều nghiên cứu báo cáo mối liên quan giữa thiếu kẽm và suy giáp .
5. Nguồn Vitamin D Tự Nhiên
Vitamin D điều chỉnh hệ miễn dịch bằng cách tăng cường đáp ứng miễn dịch bẩm sinh và ức chế hệ miễn dịch thích ứng. Khả năng ức chế hệ miễn dịch thích ứng của vitamin D giúp cải thiện dung nạp miễn dịch và có vẻ hữu ích với nhiều rối loạn tự miễn .
Nguồn vitamin D:
- Ánh nắng mặt trời (tổng hợp tự nhiên)
- Cá béo: cá hồi, cá thu, cá mòi
- Lòng đỏ trứng
- Nấm mèo, nấm shiitake
- Sữa và sản phẩm từ sữa được bổ sung vitamin D
Bổ sung vitamin D với liều 1500-2000 IU/ngày trong hơn 12 tuần có thể làm giảm đáng kể mức kháng thể TPOAb và tăng FT3, FT4 so với điều trị ngắn hạn. Do đó, bổ sung vitamin D có thể có lợi cho bệnh nhân mắc Hashimoto .
6. Thực Phẩm Chứa Vitamin B12
Thiếu vitamin B12 cũng góp phần vào các bệnh tuyến giáp tự miễn như viêm tuyến giáp Hashimoto, vì nó đóng vai trò trong chức năng và điều hòa miễn dịch .
Thực phẩm giàu vitamin B12:
- Gan động vật (gan bò, gan gà)
- Nghêu, sò
- Cá hồi, cá ngừ, cá thu
- Thịt bò nạc
- Sữa và sản phẩm từ sữa
- Trứng
Nghiên cứu trên 130 bệnh nhân được chẩn đoán suy giáp tự miễn cho thấy 46% trong số họ thiếu vitamin B12. Hơn nữa, bệnh nhân có mức vitamin B12 thấp có mức kháng thể TPOAb cao hơn đáng kể .
7. Thực Phẩm Chứa Magiê và Đồng
Magiê tham gia vào nhiều khía cạnh của chức năng tuyến giáp, vì nó cần thiết cho việc kích hoạt adenosine triphosphate (ATP) và sao chép, phiên mã DNA. Magiê hoạt động như một cofactor cho một số enzyme và phản ứng enzyme, đồng thời cũng tham gia vào chuyển hóa hormone tuyến giáp .
Thực phẩm giàu magiê:
- Hạt bí ngô
- Hạnh nhân, hạt điều
- Rau lá xanh đậm màu
- Đậu đen, đậu pinto
- Ngũ cốc nguyên hạt
Thực phẩm giàu đồng:
- Gan động vật
- Hải sản (hàu, cua)
- Hạt và các loại seed
- Chocolate đen
- Nấm
Thực Phẩm Nên Hạn Chế
Thực Phẩm Chứa Goitrogen
Một số thực phẩm thuộc họ Brassicaceae, sắn và kê được cho là góp phần làm giảm hấp thụ iod. Tuy nhiên, điều này chỉ có ý nghĩa khi tiêu thụ với số lượng lớn trong điều kiện thiếu iod .
Thực phẩm cần ăn vừa phải:
- Cải bắp, súp lơ, bông cải xanh
- Cải kale, cải brussels
- Củ cải trắng
- Sắn, khoai mì
Lưu ý: Nấu chín các thực phẩm này sẽ giảm tác động goitrogen. Không cần tránh hoàn toàn nếu chế độ ăn có đủ iod.
Thực Phẩm Gây Viêm
- Thực phẩm chế biến sẵn
- Đường tinh luyện
- Thực phẩm chiên rán nhiều dầu
- Thức ăn nhanh
Chế Độ Ăn Hỗ Trợ Tuyến Giáp Cho Người Việt
Menu Mẫu Một Ngày
Bữa sáng:
- Trứng luộc (2 quả) + rau bina xào tỏi
- Bánh mì nguyên cám + 1 thìa cà phê muối iod
- Sữa tươi không đường
Bữa trưa:
- Cơm gạo lứt
- Canh chua cá ngừ + rau muống
- Đậu hũ xào nấm
- Rau sống: húng quế, rau thơm
Bữa tối:
- Cháo tôm hến + rau ngót
- Salad rau xanh với hạt bí ngô
- Chả cá nướng
Bữa phụ:
- Hạt Brazil (2-3 hạt)
- Trái cây giàu vitamin C
Lưu Ý Đặc Biệt
Đối Với Người Đang Dùng Thuốc Levothyroxine
Việc điều trị kết hợp với T4 và các chất bổ sung sắt có sinh khả dụng đầy đủ có thể cần thiết, và các nghiên cứu lâm sàng cho thấy hiệu quả tốt hơn so với việc sử dụng từng yếu tố riêng biệt .
- Không uống thuốc cùng với cà phê, trà
- Cách bữa ăn ít nhất 1 giờ
- Tránh uống cùng với canxi, sắt
Đối Với Phụ Nữ Mang Thai
Nhiều hiệp hội y học như Hiệp hội Tuyến giáp Mỹ, Hiệp hội Nội tiết, và Hiệp hội Tuyến giáp Châu Âu khuyên bổ sung iod cho phụ nữ mang thai, cho con bú hoặc đang lên kế hoạch mang thai .
Kết luận
Chế độ ăn uống đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sức khỏe tuyến giáp. Việc cung cấp đầy đủ các vi chất dinh dưỡng như iod, selenium, sắt, kẽm, vitamin D và B12 thông qua thực phẩm tự nhiên sẽ hỗ trợ tối ưu chức năng tuyến giáp. Đặc biệt, với xu hướng gia tăng các bệnh lý tuyến giáp tại Việt Nam, việc xây dựng chế độ ăn cân bằng dựa trên nguyên liệu địa phương và phù hợp văn hóa ẩm thực Việt là rất cần thiết.
Lưu ý quan trọng: Thông tin trong bài viết mang tính chất tham khảo. Hãy tham khảo ý kiến chuyên gia dinh dưỡng hoặc bác sĩ nội tiết để có kế hoạch dinh dưỡng phù hợp với tình trạng sức khỏe cá nhân, đặc biệt nếu bạn đang mắc bệnh tuyến giáp hoặc đang điều trị.
Tài liệu tham khảo
- Shulhai AM, Rotondo R, Petraroli M, et al. (2024) - The Role of Nutrition on Thyroid Function. Nutrients.
- Nguyen BQ, Tran HT, Nguyen HTT, et al. (2023) - Clinical, cytological and ultrasonographic features of incidental thyroid cancer in Vietnam
- Pham DX, Nguyen TV, Ho-Pham LT, et al. (2021) - Trends in incidence and histological pattern of thyroid cancer in Ho Chi Minh City, Vietnam
- American Thyroid Association (2024) - Low Iodine Diet Guidelines
- National Institutes of Health (2024) - Iodine Fact Sheet for Health Professionals
- Đăng nhập để bình luận