Giới thiệu

Dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong hành trình điều trị và phục hồi của bệnh nhân ung thư. Dinh dưỡng ảnh hưởng đến khả năng chịu đựng điều trị, kết quả điều trị và chất lượng cuộc sống của bệnh nhân. Tại Việt Nam, với khoảng 165.000 ca ung thư mới và 115.000 ca tử vong do ung thư mỗi năm, việc hiểu đúng về dinh dưỡng trở nên cực kỳ cấp thiết.

Bệnh nhân ung thư thường phải đối mặt với nhiều thách thức về dinh dưỡng do ảnh hưởng của bản thân bệnh lý và các phương pháp điều trị như hóa trị, xạ trị hay phẫu thuật. Suy dinh dưỡng có liên quan đến tỷ lệ biến chứng phẫu thuật cao hơn, tăng độc tính của điều trị ung thư, thời gian nằm viện dài hơn, chi phí y tế cao hơn, chất lượng cuộc sống kém hơn và tỷ lệ sống thấp hơn. Chính vì vậy, việc có chế độ dinh dưỡng phù hợp không chỉ giúp duy trì sức khỏe mà còn hỗ trợ tối đa cho quá trình điều trị.

Tại Sao Dinh Dưỡng Quan Trọng Đối Với Bệnh Nhân Ung Thư?

Tác Động Của Ung Thư Lên Cơ Thể

Ung thư và các phương pháp điều trị tạo ra những thay đổi đáng kể về mặt dinh dưỡng trong cơ thể. Dinh dưỡng trong chăm sóc ung thư có thể bị ảnh hưởng bởi khối u hoặc bởi điều trị và dẫn đến giảm cân, suy dinh dưỡng, chán ăn, hội chứng suy mòn và giảm khối cơ. Những thay đổi này không chỉ làm suy yếu cơ thể mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng phục hồi của bệnh nhân.

Nhu Cầu Dinh Dưỡng Thay Đổi

Với người mắc ung thư, cơ thể có thể cần thêm protein và calo. Chế độ ăn có thể cần bao gồm nhiều thịt, cá, trứng, sản phẩm từ sữa, chất béo và protein thực vật hơn so với người không mắc ung thư. Protein và calo bổ sung sẽ giúp duy trì sức mạnh để đối phó với tác dụng phụ của điều trị, ngăn ngừa suy dinh dưỡng và duy trì chất lượng cuộc sống tốt nhất có thể.

Ảnh Hưởng Đến Kết Quả Điều Trị

Một nghiên cứu tại Việt Nam cho thấy can thiệp dinh dưỡng có lợi cho chất lượng cuộc sống của bệnh nhân ung thư đường tiêu hóa điều trị hóa chất. Điều này chứng minh rằng chế độ dinh dưỡng phù hợp không chỉ giúp bệnh nhân cảm thấy tốt hơn mà còn cải thiện hiệu quả điều trị tổng thể.

Nhu Cầu Dinh Dưỡng Cụ Thể Cho Bệnh Nhân Ung Thư

Nhu Cầu Protein Tăng Cao

Người khỏe mạnh trung bình cần khoảng 0,8 gram protein trên kilogram trọng lượng cơ thể để duy trì. Trong quá trình điều trị ung thư, nhu cầu protein có thể lên đến 1,5 gram trên kilogram trọng lượng cơ thể hoặc cao hơn mỗi ngày. Đây là mức tăng đáng kể so với người bình thường.

Để tính toán nhu cầu protein cá nhân, chia trọng lượng cơ thể bằng pounds cho 2 (ví dụ: 180 pounds ÷ 2 = 90). Kết quả là số gram protein cần thiết mỗi ngày (90 gram protein). Tuy nhiên, bệnh nhân đang hóa trị, xạ trị hoặc phẫu thuật có thể cần lượng protein cao hơn.

Nhu Cầu Năng Lượng

Mục tiêu dinh dưỡng bao gồm: năng lượng 25-30 kcal/kg/ngày và protein 1-1,5 g/kg/ngày. Điều này có nghĩa là một người nặng 60kg sẽ cần khoảng 1.500-1.800 kcal mỗi ngày cùng với 60-90 gram protein.

Vitamin Và Khoáng Chất

Khuyến nghị cung cấp vitamin và khoáng chất ở mức gần bằng khuyến nghị hàng ngày và không khuyến khích sử dụng vi chất dinh dưỡng liều cao. Việc bổ sung vitamin tự ý với liều cao có thể gây phản tác dụng trong quá trình điều trị ung thư.

Thực Phẩm Nên Ưu Tiên

Nguồn Protein Chất Lượng Cao

Tốt nhất nên chọn các nguồn protein nạc, chất lượng cao như hải sản, thịt gia cầm, thịt đỏ nạc (các phần thăn, vai, hoặc thịt bò xay 90% nạc), sản phẩm từ sữa ít béo hoặc không béo (sữa, sữa chua, phô mai), trứng và thực phẩm từ đậu nành (đậu phụ, đậu nành, tempeh). Các lựa chọn tuyệt vời khác bao gồm các loại hạt/bơ hạt, hạt giống, quinoa và các loại đậu.

Đối với người Việt Nam, các nguồn protein quen thuộc và dễ tiếp cận bao gồm:

• Cá biển tươi (cá thu, cá hồi, cá ngừ)
• Thịt gia cầm (gà, vịt) - ưu tiên thịt nạc
• Trứng gà, trứng vịt (nấu chín hoàn toàn)
• Đậu phụ, tàu hũ ky, chả cá
• Sữa tươi, sữa chua không đường
• Các loại hạt như hạnh nhân, óc chó

Thực Phẩm Giàu Năng Lượng Lành Mạnh

Chất béo lành mạnh là một phần quan trọng của chế độ ăn được coi là "chống viêm". Các nguồn chất béo lành mạnh bao gồm một số loại cá như cá hồi, cá hồi vân, cá ngừ, cá trích và cá mòi. Các loại dầu ăn khác như dầu olive, dầu cải, dầu lạc và dầu hạt lanh; các loại hạt và hạt giống; hạt lanh xay và hạt chia; bơ; và ô liu cũng là những lựa chọn tốt.

Trong văn hóa ẩm thực Việt Nam, có thể tận dụng:

• Dầu ô liu nguyên chất để trộn salad
• Bơ chín để làm sinh tố
• Hạt điều, hạt hướng dương rang
• Cá trích, cá mòi đóng hộp
• Dầu mè (vừng) để nêm nếm

Rau Xanh Và Trái Cây

Dựa trên nghiên cứu tại Việt Nam, lượng tiêu thụ cao nhất của rau, trái cây, sản phẩm từ đậu nành, cà phê và trứng làm giảm đáng kể nguy cơ ung thư vú, bao gồm rau lá xanh đậm, đậu các loại, rau có tinh bột. Điều này cho thấy tầm quan trọng của việc duy trì chế độ ăn nhiều rau xanh và trái cây trong phòng chống và hỗ trợ điều trị ung thư.

Xử Lý Tác Dụng Phụ Thông Qua Dinh Dưỡng

Chán Ăn Và Giảm Cân

Khi mất cảm giác thèm ăn, hãy ăn nhiều bữa nhỏ hoặc đồ ăn nhẹ bổ dưỡng trong ngày thay vì ba bữa lớn. Cách tiếp cận này giúp cơ thể dễ dàng hấp thụ dinh dưỡng hơn và tránh cảm giác no quá mức.

Gợi ý thực tế cho bệnh nhân Việt Nam:

• Chia nhỏ thành 5-6 bữa trong ngày
• Chuẩn bị sẵn đồ ăn nhẹ như bánh flan, sữa chua, bánh mì nướng mỡ hành
• Uống sinh tố trái cây với sữa giữa các bữa ăn
• Ăn khi cảm thấy thèm ăn nhất trong ngày

Buồn Nôn

Các thực phẩm chống buồn nôn bao gồm cam quýt, gừng và dầu bạc hà. Bạn có thể ngậm một lát chanh, uống trà gừng hoặc ăn kẹo gừng. Trong y học cổ truyền Việt Nam, gừng đã được sử dụng lâu đời để chữa buồn nôn.

Các biện pháp phù hợp với người Việt:

• Nước gừng tươi pha loãng với mật ong
• Trà chanh tươi không đường
• Cháo loãng với thịt băm
• Ăn những thức ăn có mùi dễ chịu

Táo Bón

Uống nhiều nước, cân nhắc bổ sung chất xơ và thêm rau và đậu vào bữa ăn. Chất xơ từ thực phẩm tự nhiên an toàn và hiệu quả hơn so với các sản phẩm bổ sung.

Tiêu Chảy

Chọn thực phẩm hoặc đồ uống có natri (đồ uống thể thao hoặc nước dùng) và kali (chuối và nước trái cây tự nhiên). Nước dừa tươi, một thức uống truyền thống của Việt Nam, là nguồn cung cấp điện giải tự nhiên tuyệt vời.

Lập Kế Hoạch Bữa Ăn Hiệu Quả

Chuẩn Bị Trước Khi Điều Trị

Lập kế hoạch bữa ăn trước khi điều trị sẽ giúp việc ăn uống dễ dàng hơn trong quá trình điều trị. Trong quá trình điều trị, bạn có thể mệt mỏi và không cảm thấy khỏe. Việc mệt mỏi có thể khiến việc mua sắm thực phẩm, nấu ăn và ăn uống trở nên khó khăn hơn.

Chiến lược chuẩn bị cho gia đình Việt Nam:

• Nấu và đông lạnh các món như cháo thịt, soup gà, canh chua
• Chuẩn bị sẵn gia vị và nước dùng
• Mua sắm thực phẩm khô như yến mạch, bánh quy dinh dưỡng
• Chuẩn bị danh sách các món ăn dễ tiêu hóa

Chia Sẻ Trách Nhiệm Gia Đình

Trong văn hóa Việt Nam, gia đình đóng vai trò quan trọng trong việc chăm sóc bệnh nhân. Các thành viên gia đình nên được hướng dẫn về:

• Cách chế biến thực phẩm an toàn cho bệnh nhân có sức đề kháng yếu
• Những thực phẩm cần tránh trong từng giai đoạn điều trị
• Cách nhận biết dấu hiệu suy dinh dưỡng
• Khi nào cần liên hệ với đội ngũ y tế

Thực Phẩm Và Tình Huống Cần Tránh

Thực Phẩm Có Nguy Cơ Nhiễm Khuẩn

Vì những người mắc ung thư thường có hệ miễn dịch bị suy giảm, nên cân nhắc tránh các thực phẩm có nguy cơ gây bệnh qua thức ăn. Điều này đặc biệt quan trọng trong điều kiện khí hậu nhiệt đới ẩm ướt của Việt Nam.

Cần thận trọng với:

• Thịt, cá sống hoặc tái (như gỏi cuốn, tiết canh)
• Rau sống chưa rửa kỹ
• Trái cây cắt sẵn để lâu
• Thực phẩm đường phố không đảm bảo vệ sinh
• Nước đá không rõ nguồn gốc

Thực Phẩm Chế Biến Sẵn

Tốt nhất là tránh xa thực phẩm chế biến sẵn, tinh chế cao. Hãy chú ý đến những gì đưa vào cơ thể trong quá trình điều trị ung thư. Đọc nhãn dinh dưỡng và tự chuẩn bị thức ăn nhiều nhất có thể.

Vai Trò Của Chuyên Gia Dinh Dưỡng

Khi Nào Cần Tham Khảo Chuyên Gia

Các chuyên gia dinh dưỡng đã đăng ký có đào tạo chuyên môn về nhu cầu dinh dưỡng của những người mắc bệnh cụ thể. Chuyên gia dinh dưỡng có thể giúp bạn lập kế hoạch bữa ăn cung cấp đủ calo và chất dinh dưỡng phù hợp.

Tại Việt Nam, bệnh nhân nên tìm đến chuyên gia dinh dưỡng khi:

• Giảm cân không kiểm soát được
• Không thể ăn được trong hơn 3 ngày
• Có nhiều tác dụng phụ ảnh hưởng đến ăn uống
• Cần tư vấn về thực phẩm bổ sung
• Có bệnh lý kèm theo như tiểu đường, tăng huyết áp

Cách Tìm Chuyên Gia Uy Tín

Ở Việt Nam, bệnh nhân có thể tìm chuyên gia dinh dưỡng tại:

• Các bệnh viện ung thư lớn như Bệnh viện K, Bệnh viện Ung bướu TP.HCM
• Khoa Dinh dưỡng các bệnh viện đa khoa
• Trung tâm dinh dưỡng có chứng nhận
• Thông qua giới thiệu của bác sĩ điều trị

Kết luận

Dinh dưỡng đóng vai trò then chốt trong hành trình điều trị ung thư, không chỉ giúp duy trì sức khỏe mà còn cải thiện hiệu quả điều trị và chất lượng cuộc sống. Bệnh nhân ung thư cần nhu cầu protein và năng lượng cao hơn người bình thường, đồng thời phải biết cách xử lý các tác dụng phụ của điều trị thông qua chế độ ăn phù hợp.

Việc lập kế hoạch dinh dưỡng cần được cá nhân hóa dựa trên loại ung thư, giai đoạn bệnh, phương pháp điều trị và tình trạng sức khỏe tổng thể của từng bệnh nhân. Sự hỗ trợ từ gia đình và tư vấn từ chuyên gia dinh dưỡng sẽ giúp tối ưu hóa chế độ ăn uống, góp phần vào thành công của quá trình điều trị.

Lưu ý quan trọng: Thông tin trong bài viết mang tính chất tham khảo. Hãy tham khảo ý kiến chuyên gia dinh dưỡng hoặc bác sĩ để có kế hoạch phù hợp với tình trạng sức khỏe cá nhân. Mỗi bệnh nhân có nhu cầu dinh dưỡng khác nhau và cần được theo dõi chặt chẽ trong suốt quá trình điều trị.

Tài liệu tham khảo

1. American Cancer Society (2024) - https://www.cancer.org/cancer/risk-prevention/diet-physical-activity/acs-guidelines-nutrition-physical-activity-cancer-prevention/guidelines.html
2. ESPEN Guideline: Clinical Nutrition in Cancer (2021) - https://www.espen.org/files/ESPEN-Guidelines/ESPEN-practical-guideline-clinical-nutrition-in-cancer.pdf
3. JCO Oncology Practice: Nutrition in Cancer Care (2021) - https://ascopubs.org/doi/10.1200/OP.20.00704
4. National Cancer Institute: Nutrition in Cancer Care (2024) - https://www.cancer.gov/about-cancer/treatment/side-effects/appetite-loss/nutrition-hp-pdq
5. WHO Vietnam: Cancer Information (2019) - https://www.who.int/vietnam/health-topics/cancer
6. Nguyen, L.T., et al.: Nutrition intervention for gastrointestinal cancer patients in Vietnam (2021) - https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/33550719/
7. MD Anderson Cancer Center: Protein Sources for Cancer Patients (2024) - https://www.mdanderson.org/cancerwise/6-easy-protein-sources-for-cancer-patients.h00-159699912.html