Giới thiệu
Trong những năm gần đây, thị trường thực phẩm chức năng tại Việt Nam phát triển mạnh mẽ với tốc độ tăng trưởng 20% mỗi năm. Tuy nhiên, theo khảo sát của Viện Dinh dưỡng Quốc gia, chỉ có 35% người tiêu dùng hiểu đúng về thực phẩm chức năng, dẫn đến nhiều hiểu lầm trong việc sử dụng.
Nhiều người vẫn còn nhầm lẫn giữa thực phẩm chức năng với thuốc, hoặc xem chúng như thực phẩm bình thường. Sự hiểu biết chưa đầy đủ này có thể dẫn đến việc sử dụng không hiệu quả, thậm chí gây tác hại cho sức khỏe.
Thực phẩm chức năng là gì?
Theo định nghĩa của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), thực phẩm chức năng (functional food) là những thực phẩm có chứa các thành phần hoạt tính sinh học, ngoài việc cung cấp dinh dưỡng cơ bản, còn mang lại những lợi ích tích cực cho sức khỏe và có thể giảm nguy cơ mắc bệnh.
Tại Việt Nam, theo Thông tư 24/2019/TT-BYT của Bộ Y tế, thực phẩm chức năng được định nghĩa là "sản phẩm dùng để bổ sung các chất dinh dưỡng hoặc các thành phần không phải dinh dưỡng có tác dụng hỗ trợ chức năng của cơ thể".
Đặc điểm chính của thực phẩm chức năng
- Có thành phần hoạt tính rõ ràng: Chứa vitamin, khoáng chất, acid amin, enzyme, hoặc các hợp chất sinh học khác
- Có tác dụng hỗ trợ: Không chữa bệnh nhưng hỗ trợ cải thiện chức năng cơ thể
- An toàn khi sử dụng đúng cách: Được kiểm định về độ an toàn trước khi lưu hành
- Có dạng định lượng: Viên nén, viên nang, dạng bột, hoặc dung dịch với liều lượng rõ ràng
Phân biệt thực phẩm chức năng với thuốc
Đây là điểm nhiều người tiêu dùng Việt Nam thường nhầm lẫn. Sự khác biệt cơ bản giữa thực phẩm chức năng và thuốc nằm ở mục đích sử dụng và cơ chế tác dụng.
Thuốc (Dược phẩm)
- Mục đích: Chẩn đoán, điều trị, phòng ngừa hoặc làm giảm các triệu chứng bệnh
- Quy trình phê duyệt: Phải trải qua các thử nghiệm lâm sàng nghiêm ngặt
- Giám sát: Được quản lý bởi Cục Quản lý Dược - Bộ Y tế
- Kê đơn: Một số loại cần kê đơn bác sĩ
- Tác dụng: Có hiệu quả điều trị được chứng minh lâm sàng
Thực phẩm chức năng
- Mục đích: Bổ sung dinh dưỡng và hỗ trợ chức năng cơ thể
- Quy trình phê duyệt: Chứng minh tính an toàn và công bố thành phần
- Giám sát: Được quản lý bởi Cục An toàn Thực phẩm - Bộ Y tế
- Kê đơn: Không cần kê đơn, có thể mua tự do
- Tác dụng: Hỗ trợ và bổ sung, không thay thế thuốc điều trị
Phân biệt thực phẩm chức năng với thực phẩm thường
Nhiều người cũng hay nhầm lẫn giữa thực phẩm chức năng với thực phẩm bình thường. Mặc dù cả hai đều an toàn khi tiêu dùng, nhưng có những điểm khác biệt quan trọng.
Thực phẩm thường
- Mục đích chính: Cung cấp năng lượng và chất dinh dưỡng cơ bản
- Dạng sản phẩm: Thực phẩm tự nhiên hoặc chế biến thông thường
- Hàm lượng hoạt chất: Không được chuẩn hóa, phụ thuộc vào nguồn gốc
- Cách sử dụng: Ăn uống như bữa ăn bình thường
Thực phẩm chức năng
- Mục đích chính: Bổ sung và hỗ trợ chức năng cơ thể
- Dạng sản phẩm: Viên nén, viên nang, dạng cô đặc với liều lượng định sẵn
- Hàm lượng hoạt chất: Được chuẩn hóa và ghi rõ trên nhãn
- Cách sử dụng: Uống theo liều lượng khuyến cáo
Phân loại thực phẩm chức năng theo nguồn gốc
Hiện tại, thực phẩm chức năng được chia thành ba nhóm chính dựa trên nguồn gốc và cách chế biến.
1. Thực phẩm chức năng tự nhiên
Được chiết xuất trực tiếp từ thực vật, động vật hoặc vi sinh vật mà không có sự biến đổi về cấu trúc hóa học. Ví dụ: dầu cá omega-3, tinh chất nghệ, chiết xuất ginkgo biloba.
2. Thực phẩm được tăng cường (Fortified)
Là thực phẩm thông thường được bổ sung thêm các chất dinh dưỡng mà tự nhiên không có hoặc có ít. Ví dụ: sữa tăng cường vitamin D, muối iod, bánh mì tăng cường sắt.
3. Thực phẩm được cải tiến (Enhanced)
Là thực phẩm được thay đổi thành phần tự nhiên để tăng cường lợi ích sức khỏe. Ví dụ: trứng gà giàu omega-3 (từ gà ăn thức ăn chuyên biệt), sữa chua probiotic với chủng vi khuẩn có lợi.
Cách đọc nhãn thực phẩm chức năng đúng cách
Theo quy định của Bộ Y tế Việt Nam, nhãn thực phẩm chức năng phải cung cấp đầy đủ thông tin để người tiêu dùng có thể sử dụng an toàn và hiệu quả.
Thông tin bắt buộc trên nhãn
- Số đăng ký/công bố: Số do Cục An toàn Thực phẩm cấp (bắt đầu bằng số 0XX/2XXX/ATTP-XXX)
- Tên sản phẩm: Phải có cụm từ "Thực phẩm bảo vệ sức khỏe" hoặc "Thực phẩm chức năng"
- Thành phần: Liệt kê đầy đủ các thành phần hoạt tính và hàm lượng
- Công dụng: Mô tả tác dụng hỗ trợ sức khỏe (không được quảng cáo chữa bệnh)
- Đối tượng sử dụng: Ai nên dùng và ai không nên dùng
- Hướng dẫn sử dụng: Liều lượng, cách dùng và thời điểm uống
- Cảnh báo: Các lưu ý về tác dụng phụ và tương tác
Những cụm từ bị cấm trên nhãn
- Chữa khỏi, điều trị, phòng ngừa bệnh
- An toàn 100%, không có tác dụng phụ
- Thay thế hoàn toàn thuốc điều trị
- Hiệu quả tức thì, thần thánh
Chứng nhận chất lượng cần lưu ý
Để đảm bảo an toàn khi sử dụng thực phẩm chức năng, người tiêu dùng nên chọn các sản phẩm có đầy đủ chứng nhận chất lượng.
Chứng nhận trong nước
- Giấy xác nhận công bố sản phẩm: Do Cục An toàn Thực phẩm cấp
- Chứng nhận GMP: Thực hành sản xuất tốt
- Chứng nhận ISO 22000: Hệ thống quản lý an toàn thực phẩm
Chứng nhận quốc tế
- FDA (Mỹ): Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ
- EFSA (Châu Âu): Cơ quan An toàn Thực phẩm Châu Âu
- TGA (Australia): Cơ quan Quản lý Dược phẩm Úc
- HACCP: Hệ thống phân tích mối nguy và điểm kiểm soát tới hạn
Kết luận
Thực phẩm chức năng là một công cụ hỗ trợ sức khỏe hữu ích khi được sử dụng đúng cách. Hiểu rõ định nghĩa, phân biệt với thuốc và thực phẩm thường, cũng như biết cách đọc nhãn sẽ giúp bạn lựa chọn và sử dụng sản phẩm an toàn, hiệu quả.
Quan trọng nhất, thực phẩm chức năng chỉ có tác dụng hỗ trợ và bổ sung, không thể thay thế chế độ ăn cân bằng và lối sống lành mạnh. Khi có vấn đề sức khỏe, hãy luôn tham khảo ý kiến bác sĩ thay vì tự điều trị bằng thực phẩm chức năng.
Lưu ý quan trọng: Thông tin trong bài viết mang tính chất tham khảo. Hãy tham khảo ý kiến chuyên gia dinh dưỡng hoặc bác sĩ để có kế hoạch phù hợp với tình trạng sức khỏe cá nhân.
Tài liệu tham khảo
- Bộ Y tế Việt Nam (2019) - Thông tư 24/2019/TT-BYT về quy định chi tiết thi hành một số điều của Nghị định số 15/2018/NĐ-CP - Link chính thức
- Viện Dinh dưỡng Quốc gia (2024) - Báo cáo tình hình sử dụng thực phẩm chức năng tại Việt Nam - https://viendinhduong.vn
- World Health Organization (2023) - Functional Foods: Health Benefits and Safety Considerations - https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/food-safety
- Cục An toàn Thực phẩm (2024) - Hướng dẫn công bố sản phẩm thực phẩm chức năng - https://vfa.gov.vn
- International Food Information Council (2023) - Understanding Functional Foods: A Consumer Guide - https://foodinsight.org/functional-foods-101/